Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας (1204-1461) προστάτεψε τον γεωγραφικό χώρο του Πόντου από τους εξισλαμισμούς που εξελίσσονταν σε όλη την χερσόνησο της Ανατολίας. Μετά από την πτώση της Τραπεζούντας και το οριστικό τέλος της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, το δυσπρόσιτο της περιοχής, σύμφωνα με τους καθηγητές Άγγελο Συρίγο και Ευάνθη Χατζηβασιλείου, επέτρεψε τη διατήρηση της ελληνικής ταυτότητας αφού όπως αναφέρουν «Ο ελληνισμός του Πόντου έχει τις ρίζες του κατ’ ευθείαν στην αρχαία περίοδο, όπως αποδεικνύεται και από την αρχαϊκή ελληνική διάλεκτο που ομιλούν οι Πόντιοι». Ήταν όμως μόνο το γεωγραφικό ανάγλυφο η αιτία της διατήρησης της ελληνικής ταυτότητας των Ποντίων; Ασφαλώς όχι.

Η διατήρηση των χαρακτηριστικών ενός λαού έχει να κάνει πρωτίστως με τη θέλησή του να διατηρήσει αυτά τα χαρακτηριστικά και την ψυχική του αντοχή κάτω από αντίξοες συνθήκες.

Ο ελληνισμός του Πόντου κράτησε σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό αναλογικά με τις υπόλοιπες κοινότητες, σύμφωνα πάντα με τους καθηγητές Συρίγο και Χατζηβασιλείου, την ομοιογένειά του και την εθνική του ταυτότητα. Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης –δεν συνδεόταν γεωγραφικά με άλλες περιοχές στις οποίες διαβιούσε το ελληνικό στοιχείο– ήταν απομονωμένος. Από το 1914 και συστηματικότερα μετά το 1916 βρέθηκε στο επίκεντρο της γενοκτονικής πολιτικής των νεότουρκων. Λίγο πριν από τον Α’ Π.Π. ο πληθυσμός των Ποντίων ανερχόταν, σύμφωνα με την απογραφή του Πατριαρχείου, σε 454.000 ανθρώπους σε σύνολο πληθυσμού στην περιοχή 1.100.000.

Στην Μ. Ασία συμπεριλαμβανόμενου και του Πόντου, οι Έλληνες κάτοικοι την ίδια περίοδο –σύμφωνα με τις οθωμανικές Αρχές– ήταν 1.228.859 ενώ σύμφωνα με την απογραφή του Οικουμενικού Πατριαρχείου 1.419.402.

Μπορούσε άραγε ο Ελληνικός Στρατός να επιχειρήσει στον Πόντο;

Πρόκειται για ένα ερώτημα που μένει αναπάντητο για παραπάνω από έναν αιώνα. Στη μεγάλη τους πλειοψηφία οι Πόντιοι ήταν βενιζελικοί, ως εκ τούτου προσδοκούσαν δυναμική επέμβαση εκ μέρους του πρωθυπουργού της Ελλάδας. Φανταστείτε την απογοήτευσή τους όταν οι επιζήσαντες της Ποντιακής Γενοκτονίας είδαν τον άνθρωπο που πίστεψαν και υποστήριξαν, να προτείνει ως υποψήφιο για Νόμπελ Ειρήνης το 1934 τον Μουσταφά Κεμάλ, τον ενορχηστρωτή της σφαγής τους και υπαίτιο του ξεριζωμού τους από τις πατρογονικές και μητρογονικές τους εστίες δίνοντας οριστικό τέλος στην παρουσία Ελλήνων στον Πόντο μετά από 2.500 και περισσότερα χρόνια!

Λαμβάνοντας υπόψιν τα στρατηγικά και στρατιωτικά δεδομένα, δεν ήταν εφικτό να πραγματοποιηθεί μια μεγάλης κλίμακας επιχείρηση στον Πόντο. Ο Βενιζέλος έχοντας «ζυγίσει» τα δεδομένα έθεσε ως στρατηγικό στόχο, εφικτό κατά τη γνώμη του να πραγματοποιηθεί, την απελευθέρωση της Σμύρνης. Εάν διασπούσε τις δυνάμεις (στρατιωτικές, διπλωματικές, οικονομικές) σε Ιωνικό και Ποντιακό μέτωπο το πιο σίγουρο ήταν ότι αυτή η εθνική προσπάθεια θα είχε ατυχές τέλος.

Ο Βενιζέλος ήταν πολιτικός που καθόριζε τη σκέψη και την πολιτική του με εντελώς λογικά κριτήρια. Το ίδιο έκανε όταν έπρεπε να διαλέξει ανάμεσα στο Μοναστήρι και στη Θεσσαλονίκη, το ίδιο έκανε όταν διάλεγε ανάμεσα στην Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη(που δυστυχώς τις χάσαμε και τις δυο).

Ο Πόντος για τα δεδομένα του ελληνικού κράτους που εκείνη την στιγμή μεγάλωνε και κέρδιζε εδάφη χάριν στην πολιτική του μεγάλου ηγέτη του, ήταν πολύ μακριά και αποκομμένος για να μπορέσει να ελευθερωθεί.

Προσπαθώντας να προστατέψει τον ελληνισμό του Πόντου πρότεινε τη συγκρότηση μιας Ποντοαρμενικής Ομοσπονδίας στην οποία οι Έλληνες Πόντιοι θα συνδιοικούσαν ως ισότιμοι εταίροι. Το σχέδιο δεν προχώρησε γιατί οι Αρμένιοι δεν ήταν διατεθειμένοι να συνδιοικήσουν με μια σημαντικά μικρότερη μειονότητα. Γι’ αυτόν το λόγο ο Βενιζέλος πρότεινε να ενταχθούν οι Έλληνες του Πόντου στο κράτος που ήταν προγραμματισμένο να δημιουργηθεί από τους Αρμενίους, έστω χωρίς κάποιον διοικητικό ρόλο, με την ελπίδα πως θα εξασφαλίζονταν τα εχέγγυα για τη σωτηρία τους. Ήταν η πιο ρεαλιστική επιλογή στη δεδομένη στιγμή. Ο Βενιζέλος έκρινε μείζονος σημασίας το ζήτημα της εφαρμογής της Συνθήκης των Σεβρών.¹ Μέσω αυτής η Ελλάδα θα αναβαθμιζόταν και θα ήταν σε θέση να προασπίσει τα συμφέροντα των «παιδιών της» ακόμα και εάν δεν κατόρθωσε να τα εντάξει μέσα στα χωρικά της πλαίσια. Όμως η ιστορία διέψευσε τα σχέδια του οξύνου Έλληνα πολιτικού και ακολούθησε η τραγωδία της Ποντιακής Γενοκτονίας.

_____
1. Η Συνθήκη των Σεβρών είχε σκοπό την επίλυση του λεγόμενου Ανατολικού ζητήματος. Ρύθμιζε τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Εάν εφαρμοζόταν ο ρόλος της  Ελλάδας θα ήταν φανερά ενισχυμένος και τα σύνορά της μεγαλύτερα, θα δημιουργούσε «την Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών». Δυστυχώς οι υπόλοιπες χώρες δεν την επικύρωσαν ποτέ.

Βιβλιογραφία
• Άγγελος Συρίγος / Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Μικρασιατική Καταστροφή, 50 ερωτήματα και απαντήσεις, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2022.